Απειλή για μια εποχή παγκόσμιας πείνας
Στον 21ο αιώνα η έννοια της παγκόσμιας πείνας θα έπρεπε, θεωρητικά, να ανήκει στο παρελθόν. Η πρόοδος στην τεχνολογία τροφίμων, στις μεταφορές, στην παγκόσμια συνεργασία και στις αλυσίδες εφοδιασμού είχε δημιουργήσει την πεποίθηση ότι η ανθρωπότητα μπορεί να θρέψει τον εαυτό της.
Όμως τα τελευταία χρόνια τα δεδομένα καταρρίπτουν αυτή την αισιόδοξη εικόνα. Από την πανδημία της COVID-19 και έπειτα οι επισιτιστικές κρίσεις αυξάνονται σταθερά, ενώ νέοι παράγοντες, όπως οι συγκρούσεις μεγάλης κλίμακας σε Ουκρανία, Σουδάν και Γάζα, η κλιματική αλλαγή που προκαλεί ακραία φαινόμενα, όπως ξηρασίες και πλημμύρες, αλλά και οι οικονομικές πιέσεις από τον πληθωρισμό και τις ενεργειακές κρίσεις δοκιμάζουν την αντοχή των συστημάτων τροφίμων.
Το ερώτημα που τίθεται επιτακτικά είναι αν κινούμαστε προς μια νέα εποχή μαζικής πείνας ή αν οι διεθνείς οργανισμοί και τα κράτη μπορούν ακόμη να ανακόψουν αυτή την τάση.
Γεωπολιτική αστάθεια
Οι συγκρούσεις και η γεωπολιτική αστάθεια αποτελούν την υπ’ αριθμόν 1 αιτία που συνδέεται με τα αυξανόμενα επίπεδα πείνας. Οι πόλεμοι καταστρέφουν υποδομές, καλλιέργειες και εμποδίζουν την πρόσβαση σε βοήθεια δημιουργώντας συνθήκες απελπισίας και προσφυγικές ροές σε περιοχές χωρίς επαρκείς πόρους (FAO).
Ο ΟΗΕ επισημαίνει ότι η πείνα χρησιμοποιείται συχνά ως όπλο πολέμου, καθώς αποκλεισμοί εμποδίζουν την είσοδο προμηθειών σε πολιορκούμενες περιοχές, επιτείνοντας την ανθρωπιστική κρίση.
Επιπλέον, οι κλιματικές καταστροφές, όπως οι κυκλώνες στη Μοζαμβίκη και οι πλημμύρες στο Πακιστάν, δείχνουν πώς τα ακραία φαινόμενα οδηγούν ξαφνικά σε απώλεια τροφίμων και υποδομών, αυξάνοντας τις τιμές στις τοπικές αγορές και αφήνοντας εκατομμύρια ανθρώπους χωρίς επαρκή σίτιση.
Σε παγκόσμιο επίπεδο η διαταραχή των αλυσίδων εφοδιασμού και οι περιορισμοί στις εξαγωγές, όπως στην περίπτωση του ρυζιού από την Ινδία, δημιουργούν επιπρόσθετη πίεση στις τιμές, επηρεάζοντας κυρίως τις πιο ευάλωτες χώρες που εξαρτώνται από τις εισαγωγές.
Μαύρες προβλέψεις
Η ετήσια έκθεση State of Food Security and Nutrition in the World (SOFI) του ΟΗΕ, που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2024, αποτελεί το πιο επίσημο βαρόμετρο για την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια, και τα ευρήματά της είναι ανησυχητικά.
Το 2023, 733 εκατομμύρια άνθρωποι βρέθηκαν σε κατάσταση χρόνιας πείνας, αριθμός που αντιστοιχεί περίπου στο 9,2% του παγκόσμιου πληθυσμού (SOFI 2024). Σε απόλυτους αριθμούς, αυτό σημαίνει 152 εκατομμύρια περισσότερους υποσιτισμένους ανθρώπους σε σχέση με το 2019, ενώ η πρόοδος που είχε σημειωθεί την προηγούμενη δεκαετία έχει σχεδόν εξαφανιστεί.
Χώρες όπως η Αιθιοπία, η Σομαλία, το Αφγανιστάν και το Σουδάν καταγράφουν τις υψηλότερες αναλογίες υποσιτισμού, ενώ ακόμα και περιοχές της Λατινικής Αμερικής και της Ασίας εμφανίζουν αυξητικές τάσεις. Αν δεν υπάρξει ριζική αλλαγή πολιτικών, το 2030 περίπου 582 εκατομμύρια άνθρωποι θα παραμένουν χρόνια υποσιτισμένοι, πολύ μακριά από τον Στόχο Βιώσιμης Ανάπτυξης για μηδενική πείνα έως το τέλος της δεκαετίας, όπως σημειώνει η SOFI 2024.
Παράλληλα, το Global Report on Food Crises 2025 (GRFC), που συντάσσεται από τον FAO, την Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλους οργανισμούς, αναφέρει ότι 295 εκατομμύρια άνθρωποι σε 53 χώρες βρίσκονται σε συνθήκες κρίσης ή και χειρότερες, σύμφωνα με την κλίμακα IPC Phases 3-5, με 1,9 εκατομμύρια να βρίσκονται σε καταστροφική πείνα (IPC Phase 5), κυρίως σε εμπόλεμες ζώνες, όπως το Σουδάν και η Γάζα (GRFC 2025).
Η ξηρασία εντείνει το πρόβλημα, όπως επισημαίνει η τελευταία έκθεση της International Drought Resilience Alliance και της UNCCD (Ιούλιος 2025), που δείχνει ότι οι μακροχρόνιες ξηρασίες σε ανατολική και νότια Αφρική απειλούν πάνω από 90 εκατομμύρια ανθρώπους με επισιτιστική ανασφάλεια, ενώ αντίστοιχα φαινόμενα πλήττουν τη Νότια Αμερική και τη Μεσόγειο, οδηγώντας σε αύξηση των τιμών βασικών προϊόντων.
Οι ένοπλες συγκρούσεις
Όπως επισημάναμε ήδη, οι συγκρούσεις και η γεωπολιτική αστάθεια αποτελούν την υπ’ αριθμόν 1 αιτία που συνδέεται με τα αυξανόμενα επίπεδα πείνας.
Η εισβολή της Ρωσίας και ο επακόλουθος πόλεμος στην Ουκρανία, που είναι ένας από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς σιτηρών παγκοσμίως, προκάλεσαν σοκ στην αγορά σιτηρών, οδηγώντας σε αυξήσεις τιμών σε χώρες που εξαρτώνται από εισαγωγές, όπως η Αίγυπτος και ο Λίβανος, γεγονός που αποτυπώνεται στις αναλύσεις της SOFI και του GRFC.
Η αστάθεια που δημιουργούν οι παρατεταμένες συγκρούσεις δυσχεραίνει τη συνέχιση των γεωργικών εργασιών, καθώς οι αγρότες εγκαταλείπουν τα χωράφια τους και οι αγορές διακόπτονται, ενώ οι δρόμοι και τα λιμάνια καταστρέφονται ή ελέγχονται από ένοπλες ομάδες.
Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του World Food Programme (WFP), σε χώρες όπως η Υεμένη και το Σουδάν οι ένοπλες συγκρούσεις έχουν προκαλέσει εσωτερικές μετακινήσεις πληθυσμών και πλήρη κατάρρευση της τοπικής παραγωγής, οδηγώντας εκατομμύρια ανθρώπους σε οξεία επισιτιστική ανασφάλεια.
Επιπλέον, η γεωπολιτική αστάθεια μπορεί να περιορίσει την ανθρωπιστική πρόσβαση, δυσκολεύοντας τη διανομή τροφίμων και ιατρικής βοήθειας σε όσους την έχουν ανάγκη.
Το International Rescue Committee (IRC) έχει τεκμηριώσει περιπτώσεις όπου περιορισμοί στις μετακινήσεις και στρατιωτικοί αποκλεισμοί έχουν οδηγήσει σε καταστάσεις λιμού, ειδικά σε εμπόλεμες περιοχές, όπου τα αποθέματα εξαντλούνται και οι άνθρωποι αναγκάζονται να ζουν με ένα γεύμα την ημέρα ή λιγότερο, καθιστώντας την επισιτιστική ανασφάλεια εργαλείο πολέμου.
Η κλιματική κρίση
Παράλληλα, η κλιματική κρίση αποτελεί πολλαπλασιαστή κινδύνου αλλά και αυτόνομη απειλή, καθώς η υπερθέρμανση του πλανήτη οδηγεί σε ακραία φαινόμενα που καταστρέφουν σοδειές και υποδομές, όπως ανέφερε ο World Meteorological Organization (WMO), που κατέγραψε το 2024 ως το θερμότερο έτος στην ιστορία με ρεκόρ θερμοκρασιών σε Αφρική, Νότια Ευρώπη και Ινδία. Η έλλειψη νερού μειώνει την τοπική παραγωγή, αυξάνει τις τιμές και επιβαρύνει τις ήδη εύθραυστες οικονομίες.
Η άνοδος της θερμοκρασίας και τα ακραία καιρικά φαινόμενα επηρεάζουν άμεσα τη γεωργική παραγωγή, καθώς οι παρατεταμένοι καύσωνες, οι ξηρασίες και οι καταστροφικές πλημμύρες μειώνουν τις αποδόσεις και οδηγούν σε απώλεια ζωικού κεφαλαίου.
Ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) έχει επισημάνει πως το 2024 καταγράφηκε καταστροφική ξηρασία στη Σομαλία και σε περιοχές της Αιθιοπίας, καταστρέφοντας σοδειές και αναγκάζοντας τους αγρότες να εγκαταλείψουν την καλλιέργεια, εντείνοντας την εξάρτηση από εισαγωγές τροφίμων.
Επιπλέον, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας απειλεί τις παράκτιες γεωργικές εκτάσεις, ενώ η αυξημένη περιεκτικότητα σε αλάτι του εδάφους μειώνει τη γονιμότητα σε περιοχές όπως το Μπαγκλαντές και οι νησιωτικές χώρες του Ειρηνικού, σύμφωνα με την UNEP.
Η κλιματική κρίση δεν επηρεάζει μόνο την παραγωγή, αλλά δημιουργεί και νέες μορφές ανισότητας, καθώς οι φτωχότερες κοινότητες δεν διαθέτουν μέσα προσαρμογής, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο πείνας και φτώχειας που καθιστά την επισιτιστική κρίση μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της εποχής.
Ο φαύλος κύκλος
Οικονομικά, οι αυξημένες τιμές στα τρόφιμα και η ενεργειακή αστάθεια έχουν δημιουργήσει έναν φαύλο κύκλο που δυσχεραίνει την πρόσβαση σε τρόφιμα. Το κόστος παραγωγής παραμένει υψηλό λόγω της αύξησης των τιμών σε λιπάσματα, καύσιμα και μεταφορές, ενώ για πολλές αναπτυσσόμενες χώρες αυτό σημαίνει μεγαλύτερο χρέος και λιγότερα διαθέσιμα κονδύλια για κοινωνικά προγράμματα, σύμφωνα με τις αναφορές του FAO και του WFP.
Η αποδυνάμωση των νομισμάτων σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, σε συνδυασμό με τον πληθωρισμό, επιδεινώνει το πρόβλημα, καθώς τα εισαγόμενα τρόφιμα γίνονται απρόσιτα για τον μέσο πολίτη.
Η Παγκόσμια Τράπεζα έχει καταγράψει πως χώρες όπως η Ζιμπάμπουε και η Αργεντινή αντιμετωπίζουν δραματική αύξηση των τιμών σε βασικά προϊόντα, όπως το ψωμί και το ρύζι, γεγονός που ωθεί περισσότερες οικογένειες να παραλείπουν γεύματα ή να μειώνουν την ποικιλία και την ποιότητα της διατροφής τους.
Ταυτόχρονα, η ενεργειακή αστάθεια και οι αυξήσεις στις τιμές των καυσίμων επηρεάζουν άμεσα το κόστος μεταφοράς και αποθήκευσης των τροφίμων, δημιουργώντας ελλείψεις σε περιοχές που εξαρτώνται από μακρινές αλυσίδες εφοδιασμού.
Η έκθεση του IMF τονίζει πως η αβεβαιότητα στις διεθνείς αγορές και οι γεωπολιτικές εντάσεις δημιουργούν αυξημένο κόστος παραγωγής, οδηγώντας μικροκαλλιεργητές σε μείωση της παραγωγής και περιορισμό των καλλιεργούμενων εκτάσεων, με αποτέλεσμα να μειώνεται η προσφορά και να αυξάνεται η πείνα σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο.
Οι προσπάθειες και οι προκλήσεις για το μέλλον
Παρά την κλίμακα του προβλήματος, οι διεθνείς οργανισμοί εξακολουθούν να προσπαθούν να αναχαιτίσουν την κρίση. Το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα (WFP) παρέχει καθημερινά τροφή σε περίπου 160 εκατομμύρια ανθρώπους, αν και η χρηματοδότησή του έχει μειωθεί κατά 30% σε σχέση με το 2020 λόγω της μείωσης της διάθεσης δωρητών και της μετατόπισης πόρων προς άλλες κρίσεις (WFP 2025).
Ο FAO, η UNICEF και άλλοι οργανισμοί τονίζουν την ανάγκη για επενδύσεις σε τοπική αγροτική ανθεκτικότητα, βιώσιμη διαχείριση νερού, αποθήκευση και μεταφορά τροφίμων, καθώς και έγκαιρα συστήματα προειδοποίησης για ξηρασίες και πλημμύρες. Παράλληλα, ζητούνται διαρκείς επενδύσεις σε προγράμματα άμεσης σίτισης και στην κλιματική προσαρμογή ώστε να μειωθεί το σοκ από τα ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως αναδεικνύει η τελευταία έκθεση της UNCCD.
Τα δεδομένα δείχνουν ότι η ανθρωπότητα κινείται ξανά σε επικίνδυνα μονοπάτια στο ζήτημα της πείνας. Η αύξηση των συγκρούσεων, η επιτάχυνση της κλιματικής αλλαγής και οι οικονομικές πιέσεις καθιστούν δύσκολο τον στόχο για μηδενική πείνα μέχρι το 2030.
Όμως η υλοποίηση πολιτικών που ενισχύουν την ανθεκτικότητα, η επένδυση σε βιώσιμες γεωργικές πρακτικές και η αύξηση της διεθνούς συνεργασίας παραμένουν τα μοναδικά εργαλεία για να αποτρέψουμε την επιστροφή σε μια νέα εποχή μαζικής πείνας.
Το στοίχημα, όμως, δεν είναι χαμένο. Η επιστημονική και τεχνολογική γνώση υπάρχει, οι πόροι υπάρχουν – αλλά χρειάζεται πολιτική βούληση, παγκόσμια συνεργασία και δίκαιη ανακατανομή προτεραιοτήτων. Διαφορετικά, η «μηδενική πείνα» δεν θα είναι παρά μια κενή υπόσχεση.
Διαβάστε επίσης:
Προσδοκίες και προβληματισμός για την Ουκρανία εν αναμονή της συνάντησης Τραμπ – Πούτιν
ΚΚΕ: Στην «πρώτη γραμμή» για Παλαιστινιακό και φωτιές – Σφοδρά «πυρά» στην κυβέρνηση
