Άγιος Νικόλαος, ο δικός μας Αη Βασίλης
Είναι περίεργες και γοητευτικές οι παραδόσεις των λαών, καθώς και η ανάμειξή τους, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την εξαγωγή περίεργων «συμψηφισμών», όπως αυτός του Αγίου Νικολάου, του οποίου η μνήμη τιμάται σήμερα, με τον Άγιο Βασίλη.
Παρακολουθώντας το ταξίδι του προστάτη των ναυτικών σε ολόκληρη την υφήλιο, θα αντιληφθούμε το πώς επήλθε η ταύτισή του με τον καλοσυνάτο άγιο, ο οποίος κάθε πρωτοχρονιά χαρίζει στιγμές χαράς στα μικρά παιδιά, αλλά και πώς στοιχεία της παράδοσης επιβιώνουν ακόμη και σήμερα στον τόπο μας.
Όλα ξεκινούν από τα Μύρα της Λυκίας, όπου ο καταγόμενος από εύπορη οικογένεια, Νικόλαος ακόμη, αναγορεύεται αρχιεπίσκοπος Μύρων, πριν ακόμη βρεθεί ο Μέγας Κωνσταντίνος στον αυτοκρατορικό θρόνο. Έτσι, πλήρωσε ακριβά την πίστη του, κατά τους διωγμούς των χριστιανών από τον Διοκλητιανό, για να επανέλθει στον αρχιεπισκοπικό θρόνο ταυτοχρόνως με την επικράτηση του Κωνσταντίνου. Στην επίκαιρη τις τελευταίες μέρες Α’ Οικουμενική Σύνοδο, ήταν ένας από τους 318 Αγίους Πατέρες που έλαβε μέρος, χαστούκισε τον αιρετικό Άρειο και φυλακίστηκε γι’ αυτό από τον ίδιο τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο. Όταν, με τα πολλά, βρέθηκε πάλι να διαποιμαίνει τους χριστιανούς των Μύρων, βρέθηκε να τον συνοδεύει μια περίεργη φήμη για τα θαύματα του (για τον λόγο τούτο η Εκκλησία τον τιμά ως Άγιο Νικόλαο τον θαυματουργό). Συγκεκριμένα, σε αγριεμένους καιρούς και φουρτουνιασμένη θάλασσα, έβγαινε στα αμφιθεατρικά Μύρα και προσευχόταν για τα καράβια, τα οποία βολόδερναν στα κύματα.
Ο Άγιος Νικόλαος, τιθασεύει τη θάλασσα, ως προστάτης των ναυτικών
Ξεκινάει το ταξίδι του Αγίου Νικολάου
Ήταν πολλοί οι ναυτικοί και από παντού της γης, που μαρτυρούσαν τη σωτήρια παρέμβασή του και την ευτυχή κατάληξη των ταξιδιών τους. Η φήμη του από τα στόματα των θαλασσοδαρμένων άρχισε να διαδίδεται σε ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο. Πρώτοι πρώτοι οι Ιταλοί ναυτικοί (τότε ακόμη Γενοβέζοι, Βενετσιάνοι, αλλά κυρίως αυτοί που κατάγονταν από το Μπάρι) άρχισαν να μεταφέρουν, ταυτόχρονα με τα εμπορεύματά τους, τη θαυματουργή δύναμη του Αρχιεπισκόπου Μύρων, ο οποίος στο πέρασμα του χρόνου άρχισε να λατρεύεται ως Άγιος Νικόλαος του Μπάρι (San Nicolas di Bari). Όσοι έχουν επισκεφθεί αυτό το ιταλικό, πλέον, λιμάνι θα γνωρίζουν ότι εκεί βρίσκεται, στο κεντρικότερο σημείο, ο ναός του San Nicolas di Bari, όπου βρίσκονται και τα λείψανα του Αγίου. Ακόμη και η Ορθόδοξη Εκκλησία αναγνωρίζει ότι εκεί βρίσκονται τα καθαγιασμένα οστά του και αυτό αποτελεί το κύριο σημείο λατρείας του. Τα περισσότερα λείψανα «αποσπάσθηκαν» από τα Μύρα μετά την μάχη του Ματζικερτ (1071) και τη διαφαινόμενη πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, για την προστασία τους από τους επερχόμενους Σελτζούκους Τούρκους. Με όχημα τις σταυροφορίες, οι Βενετσιάνοι πήραν για κάποια άλλα για λογαραιασμό τους και η κλοπή ολοκληρώθηκε. Μάλιστα, οι Βυζαντινοί κατηγόρησαν τους Λατίνους για «ιερή κλοπή».
Περιφορά της εικόνας και των ιερών λειψάνων του San Nicolas di Bari (Άγιος Νικόλαος του Μπάρι), στις 6 Δεκεμβρίου, γύρω από το λιμάνι του Μπάρι
Δεν ήταν όμως μόνον οι Λατίνοι αυτοί που επέδειξαν ενδιαφέρον. Γρήγορα οι ναυτικοί του βορρά άρχισαν να μιλούν κι αυτοί τη θαυματουργή χάρη του Νικολάου, όπως την παρέλαβαν από τους «συναδέλφους» τους στον νότο. Βέβαια, το όνομα γνώρισε την απαραίτητη παραφθορά και το Σαν Νικόλας μετατράπηκε σε Σαν Νικλάους (San Niclaus). Περίπου έτσι, από τον ευρωπαϊκό βορρά πέρασε στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού, όπου συστήθηκε ως Santa Claus. Με τον τρόπο τούτο επιβίωσε ως σήμερα, μόνον που η ημέρα μνήμης του μετατέθηκε την 1η Ιανουαρίου, από την 6η Δεκεμβρίου της Ορθόδοξης και της Καθολικής Εκκλησίας, διότι θεωρήθηκε ένας άγιος που θα μπορούσε να ευλογεί τη νέα χρονιά και να φέρνει τύχη σ’ αυτήν. Όπως γνωρίζουμε αυτή ήταν ήδη η ημερομηνία εορτασμού της μνήμης του Αγίου Βασιλείου για εμάς και να πώς προέκυψε η πρώτη ταύτιση-«μπέρδεμα». Santa Claus αυτοί, Άγιος Βασίλης εμείς.
Δίπτυχο με την ταυτόχρονη αγιογράφηση του Αγίου Βασιλείου και του Αγίου Νικολάου
Στοιχεία της παράδοσης
Υπάρχουν κι άλλα επί μέρους στοιχεία, τα οποία θα φώτιζαν την περίεργη σχέση των δύο αγίων, όπως επιβίωσε στην παράδοση. Είναι γνωστό ότι ο Άγιος Νικόλαος υπήρξε ιδιαιτέρως φιλεύσπλαχνος, όσον αφορά στο ποίμνιο του, στα Μύρα. Στις γιορτινές μέρες έστελνε δικούς του ανθρώπους στα σπίτια των φτωχών χριστιανών, οι οποίοι άφηναν τρόφιμα- δώρα στις οικίες, αφαιρώντας πέτρες από την πίσω πλευρά της τοιχοποιίας, δίπλα στο τζάκι, ώστε να μην γίνεται αντιληπτή η πράξη τους και η προέλευσή της. Μάλιστα, για να τα προστατεύσει έδινε παραγγελία να τυλιχθούν σε μάλλινες κάλτσες. Να, λοιπόν, τα δώρα, το τζάκι και οι κάλτσες (το αμερικανικό έθιμο missile toe). Αλλά, κυρίως, αντιλαμβάνεται κάποιος το «γιατί» των καραβιών που στολίζει αντί για δέντρα η δική μας παράδοση, αλλά και τα καραβάκια-κουμπαράδες, τα οποία κρατούσαν τα παιδιά της ελληνικής επαρχίας στα δικά μας κάλαντα, πολλά από τα οποία, ιδίως στα νησιά, αναφέρονται στον Άγιο Νικόλαο.
Ο δυτικότροπος Άγιος Βασίλης, που έρχεται από το Ροβανιέμι, με το έλκηθρο και τους τάρανδους
Η δυτικοφερμένη συνήθεια για τα χριστουγεννιάτικα δέντρα, σχετίζεται σαφώς με τη βόρεια παράδοση, ως τόπος κατοικίας των ψυχών (κάπου εκεί αποδίδεται και το «χτύπα ξύλο», για να μας ακούσουν και να μας προστατεύσουν οι ψυχές των νεκρών, προφανώς). Διότι, όλον αυτόν τον καιρό, ο βορράς έπλαθε τους δικούς του θρύλους για τον San Niclaus -Santa Claus, ώστε να αντιληφθούμε πώς προέκυψε το λαπωνικό Ροβανιέμι ως χωριό του Αη Βασίλη, τόπος που απορροφά το ενδιαφέρον του παγκόσμιου τουρισμού, τέτοιες μέρες.
Το φινλανδικό «χωριό του Αη Βασίλη», το Ροβανιέμι, ντυμένο στα γιορτινά του
Η πλαστή αυτή καταγωγή πιστοποιήθηκε το 1950, όταν στην ανάγκη εμψύχωσης της μεταπολεμικής Ευρώπης, η UNRRA (αμερικανική βοήθεια) χρηματοδότησε την «καλύβα του Santa Claus» (Αη Βασίλη, αν θέλετε), προκειμένου να την επισκεφθεί η χήρα του Ρούσβελτ και να μοιράσει δώρα στα παιδιά. Ήταν Μάης μήνας, αλλά αυτό λίγη σημασία είχε για τη διαμόρφωση του θρύλου. Από τότε έλκηθρα, τάρανδοι και η γνώριμη εικόνα άρχισε να ταξιδεύει σε όλη τη γη. Βοήθησε σε αυτό και γνωστή φίρμα αναψυκτικών, η οποία στο πλαίσιο διαφημιστικής εκστρατείας ολοκλήρωσε την εικόνα με τον καλοσυνάτο παππούλη και τα κόκκινα άμφια, βασισμένη αρχικά σε ένα αγαπημένο παιδικό βιβλίο στις ΗΠΑ, τις «Περιπέτειες του Αγίου Νικολάου». Και, ναι, ο πρασινοντυμένος, λιπόσαρκος στο βιβλίο άγιος, μετατράπηκε σε ευτραφή κοκκινοφόρο Santa Claus και άρχισε να πετάει με το έλκηθρό του όπου υπάρχουν παιδιά. Βοήθησαν σ’ αυτό και οι ευχετήριες κάρτες με την απεικόνισή του, τις οποίες έστελναν οι μετανάστες της απέναντι πλευράς στους Ευρωπαίους συγγενείς τους. Και σήμερα, μνήμη της κοιμήσεως του Αγίου Νικολάου, το 343 στα Μύρα της Λυκίας, εορτάζεται ένας άγιος, που μας υπενθυμίζει τη σημασία της φιλανθρωπίας της αλληλεγγύης αλλά και της μαγικής συγγένειας των ανθρώπινων παραδόσεων.
Διαβάστε επίσης:
