Μια Ευρώπη για «πέταμα»: Το νέο αμερικανικό δόγμα ασφάλειας και η γηραιά ήπειρος
Η νέα στρατηγική εθνικής ασφάλειας των Ηνωμένων Πολιτειών, που παρουσίασε η κυβέρνηση του Ντόναλντ Τραμπ, μοιάζει περισσότερο με πολιτική διακήρυξη περί αλλαγής των (παγκόσμιων) συσχετισμών και ελάχιστα με τεχνοκρατική παρουσίαση βημάτων και στόχων.
Στο επίκεντρο της NSS (Εθνική Στρατηγική Ασφάλειας) δεν βρίσκεται η Κίνα ούτε η Ρωσία, αλλά η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Για πρώτη φορά από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ουάσιγκτον περιγράφει την Ευρώπη όχι ως αναντικατάστατο σύμμαχο, αλλά ως αδύναμο κρίκο, μια ήπειρο που φθείρεται δημογραφικά, διχάζεται πολιτικά και χάνει σταδιακά την ικανότητά της να παράγει ισχύ. Εκεί που άλλοτε μιλούσαμε για «δυτικό κόσμο», σήμερα το NSS μιλά για ασύμμετρη σχέση: μια Αμερική που απαιτεί και μια Ευρώπη που δικαιολογείται.
«Συμβόλαια επιβίωσης»
Η NSS αλλάζει το μεταπολεμικό θεμέλιο της Δύσης: η ασφάλεια δεν είναι πλέον δημόσιο αγαθό, αλλά συναλλαγή. Το ΝΑΤΟ αντιμετωπίζεται ως μηχανισμός στον οποίο «όποιος πληρώνει, μένει».
Η απαίτηση για αμυντικές δαπάνες 3 – 5% του ΑΕΠ δεν είναι προτροπή· είναι ρήτρα συμμετοχής σε μια νέα πραγματικότητα όπου οι ΗΠΑ απαιτούν αποδείξεις συμμόρφωσης και όχι απλές δηλώσεις προθέσεων.
Η Ουάσιγκτον θεωρεί ότι η Ευρώπη «καλοπέρασε» δεκαετίες υπό την αμερικανική ομπρέλα, χωρίς να αναλάβει το κόστος της ασφάλειάς της. Και τώρα, σε μια εποχή μεγάλων κινδύνων, το μήνυμα που στέλνει η διοίκηση Τραμπ είναι αμείλικτο: «Δεν θα πληρώνουμε εμείς για τις ανεπάρκειές σας».
Το πρόβλημα, στα μάτια των Αμερικανών, δεν είναι μόνο οικονομικό. Είναι πολιτικό: κατακερματισμένες κυβερνήσεις, εύθραυστες πλειοψηφίες, κόμματα σε μόνιμη προεκλογική περίοδο και κοινωνίες που δυσπιστούν απέναντι στην ίδια την έννοια του διεθνούς ρόλου. Η Ευρώπη – σύμφωνα με τη νέα αμερικανική εθνική στρατηγική ασφάλειας – εμφανίζεται ως ήπειρος με υπερβολικές φιλοδοξίες και ελάχιστη βούληση να τις υπηρετήσει πρακτικά.
Η ιδεολογική σύγκρουση
Το πιο εντυπωσιακό κομμάτι της νέας στρατηγικής δεν είναι στρατιωτικό – είναι πολιτισμικό. Η αμερικανική διάγνωση για τις χώρες της Ευρώπης μιλά για την υπογεννητικότητα, για κρίση ταυτότητας, για μεταναστευτικές ροές που αλλάζουν τον κοινωνικό χάρτη στην Ευρώπη και για πολίτες που αμφισβητούν την υφιστάμενη δέσμη θεσμών που διαμορφώνουν το περιβάλλον της ύπαρξής τους.
Ακόμη πιο ισχυρό είναι το αμερικανικό χτύπημα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η NSS παρουσιάζει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως γραφειοκρατία χωρίς λαϊκό έρεισμα, που φιλοδοξεί να μετατραπεί σε υπερεθνική κυβέρνηση χωρίς νομιμοποίηση και χωρίς ικανότητα προβολής σκληρής (κοινή άμυνα / εξωτερική πολιτική / μηχανισμοί ασφάλειας) ισχύος. Με άλλα λόγια, η Αμερική δηλώνει ανοικτά ότι δεν εμπιστεύεται τη θεσμική Ευρώπη – και προτιμά να συνομιλεί με κράτη που μπορούν να πάρουν αποφάσεις, όχι με δομές που ειδικεύονται στη διαδικασία.
Ουκρανία – Ρωσία: η σκληρή αλήθεια
Στο Ουκρανικό, η Ουάσιγκτον διατυπώνει μια πραγματικότητα που πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες αρνούνται να ομολογήσουν δημόσια: η Ευρώπη έχει εξαντλήσει τα στρατιωτικά και οικονομικά της περιθώρια.
Η παράταση του πολέμου, λέει η NSS, ζημιώνει ανεπανόρθωτα τη βιομηχανική βάση της ηπείρου, ενισχύει την εξάρτηση από τρίτες αγορές – μεταξύ των οποίων και η Κίνα – και δημιουργεί πολιτικά μέτωπα που κανείς δεν μπορεί να διαχειριστεί.
Οι ΗΠΑ ξεκαθαρίζουν πως γεωπολιτικός στόχος στην ευρωπαϊκή ήπειρο δεν είναι η «νίκη», όπως με τον «αμερικανικό θρίαμβο» στον Ψυχρό Πόλεμο το 1990, αλλά η σταθεροποίηση ενός συστήματος που κινδυνεύει να εκτροχιαστεί.
Γι’ αυτό και προκρίνουν μια λύση που θα αποφορτίσει το ευρω-ατλαντικό σύστημα, ακόμη κι αν δεν ικανοποιεί τα πιο επιθετικά αφηγήματα των κρατών της ανατολικής Ευρώπης. Το μήνυμα προς την ήπειρο είναι πικρό αλλά καθαρό: «Δεν μπορείτε να κρατήσετε έναν πόλεμο που δεν έχετε τα μέσα να κερδίσετε».
Ευρώπη χωρίς «πυρήνα»
Από το Παρίσι μέχρι τη Βαρσοβία και από το Βερολίνο μέχρι τη Ρώμη, το μεγάλο ευρωπαϊκό έλλειμμα είναι η απουσία κοινού κέντρου βάρους. Η Γερμανία βυθίζεται σε εσωτερικές κρίσεις, η Γαλλία φοβάται ότι θα χάσει τον παραδοσιακό της ρόλο, η Πολωνία θέλει να ηγηθεί αλλά δεν έχει την οικονομική ισχύ, ενώ η Ιταλία ακροβατεί ανάμεσα σε ευρωπαϊκή ταυτότητα και εθνική αυτονομία.
Η Ευρώπη θυμίζει περισσότερο μια «ζώνη πολιτικών συμβιβασμών» παρά ενιαία γεωπολιτική οντότητα. Η Αμερική το βλέπει και το καταγράφει: μια ήπειρος με υψηλή δημοκρατική ποιότητα αλλά χαμηλή στρατηγική ικανότητα, ένα σύνολο κρατών που προσπαθούν να επιβιώσουν χωρίς να συμφωνούν ούτε στο τι συνιστά απειλή.
Η ελληνική περίπτωση
Για την Ελλάδα, το νέο τοπίο είναι αντιφατικό αλλά κρύβει και ευκαιρίες. Η ανατολική Μεσόγειος αποκτά ξανά βαρύτητα – όχι ως περιφέρεια έντασης, αλλά ως πεδίο συνδεσιμότητας ανάμεσα σε ενέργεια, ναυτιλία και άμυνα. Οι ΗΠΑ τουλάχιστον έτσι το βλέπουν και αναζητούν σταθερές συμμαχίες για να αντιμετωπίσουν «παίκτες» που (όπως η Τουρκία) δοκιμάζουν τα όρια των δυνατοτήτων τους, πολλές φορές και σε βάρος των «αυτοκρατορικών» αμερικανικών συμφερόντων. Σε αυτό το πλαίσιο, η Αθήνα προβάλλει ως αξιόπιστος κόμβος, κάτι που δεν ισχύει για όλες τις γειτονικές πρωτεύουσες.
Η σχέση των ΗΠΑ με την Τουρκία ωστόσο παραμένει κρίσιμη και αυτό δεν θα πρέπει να διαφεύγει της προσοχής στην Αθήνα. Το νέο αμερικανικό δόγμα δεν τιμωρεί την Άγκυρα για τις παρεκκλίσεις της· αντίθετα, την αντιμετωπίζει ως περιφερειακό παίκτη που πρέπει να διατηρηθεί σε ισορροπία. Αυτό σημαίνει ότι η Αθήνα δεν μπορεί να στηρίζεται μόνο σε (ή να κρύβεται πίσω από) ευρωπαϊκές διαδικασίες. Χρειάζεται διμερείς συμφωνίες, ενεργητική διπλωματία και στρατηγική παρουσία εκεί όπου κρίνονται οι ισορροπίες: στη θάλασσα, στην ενέργεια, στις νέες τεχνολογίες άμυνας.
Συμπέρασμα
Το νέο δόγμα της αμερικανικής Εθνικής Στρατηγικής Ασφάλειας δεν είναι απλώς αλλαγή προτεραιοτήτων. Είναι η σαφής αναδιατύπωση των αμερικανικών «εντολών» προς τους δυτικούς δορυφόρους. Η Ευρώπη δεν βρίσκεται πια στην πλευρά του αυτονόητου. Χρειάζεται να αποδείξει στις ΗΠΑ ότι διαθέτει βούληση, αντοχές και στρατηγική συνοχή. Αλλιώς θα συνεχίσει να λειτουργεί ως πεδίο επιτήρησης, όχι ως ισότιμος εταίρος.
Για την Ελλάδα, η μετατόπιση είναι διπλή: μια ήπειρος (Ε.Ε.) που πολιτικά μικραίνει και μια περιοχή (νοτιοανατολική Μεσόγειος) που διεκδικεί νέα σημασία. Η επόμενη δεκαετία θα δείξει αν η χώρα θα αναδειχθεί σε περιφερειακή δύναμη σταθερότητας ή αν θα συρρικνωθεί μέσα στη γενική ευρωπαϊκή αβεβαιότητα…
Διαβάστε επίσης
Ευρωπαϊκή διολίσθηση στις θέσεις Τραμπ για την Ουκρανία
Η «ειρήνη» του Τραμπ στην Ουκρανία και οι Ευρωπαίοι
Ελληνορωσικές σχέσεις: Από την ψυχρότητα στη ρήξη
