Αθήνα – Άγκυρα και ο ολισθηρός περίγυρος
Η Ουάσιγκτον, ως μοναδικός πάτρωνας της Ελλάδας αλλά και παραδοσιακός σύμμαχος της Τουρκίας επιδιώκει να διαιωνίσει / διασφαλίσει τη συνοχή του ΝΑΤΟ και να αποτρέψει κάθε νέα εστία έντασης που θα αποδυνάμωνε το μέτωπο απέναντι στη Ρωσία και θα έστελνε (λάθος) μηνύματα αδυναμίας της συμμαχίας στη νοτιοανατολική Μεσόγειο.
Σε αυτό το περιβάλλον, η Ελλάδα προβάλλει ως προβλέψιμος και αξιόπιστος εταίρος της Δύσης, ενώ η Τουρκία προσπαθεί να ανακτήσει ρόλο αυτόνομης περιφερειακής δύναμης.
Η ισορροπία των συμφερόντων ΗΠΑ – Αθηνών – Άγκυρας παράγει ένα σκηνικό εύθραυστης σταθερότητας: κανείς δεν θέλει ρήξη, αλλά και κανείς δεν είναι διατεθειμένος να φανεί ότι υποχωρεί.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες ενθαρρύνουν τη συνέχιση του (ελληνοτουρκικού) διαλόγου, γνωρίζοντας πως κάθε μικρό βήμα συνεννόησης εξυπηρετεί τη συνοχή του δυτικού στρατοπέδου. Ωστόσο, οι παραδοσιακές διαφορές παραμένουν αναλλοίωτες – και κάθε απόπειρα αποκλιμάκωσης δοκιμάζεται τόσο επί του πεδίου (Αιγαίο – ανατολική Μεσόγειο) όσο και στο εσωτερικό πολιτικό σκηνικό των δύο χωρών.
Ένταση και ελεγχόμενη ύφεση
Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις βρίσκονται σε φάση ευαίσθητης ισορροπίας. Μετά την επανεκλογή Ερντογάν και Μητσοτάκη το 2023, οι δύο κυβερνήσεις προσπάθησαν να αφήσουν πίσω την περίοδο έντασης του 2020 – 22 και να οικοδομήσουν θεσμικούς διαύλους επικοινωνίας.
Οι σεισμοί στην Τουρκία και η ανθρωπιστική ανταπόκριση της Ελλάδας αποτέλεσαν σημείο καμπής, όμως κάτω από την επιφάνεια παραμένουν τα κρίσιμα ζητήματα:
- Το δικαίωμα της Ελλάδας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια, που αποτελεί για την Τουρκία διακηρυγμένη αιτία πολέμου (casus belli).
- Η οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών.
- Παραβιάσεις εθνικού εναέριου χώρου από τουρκικά μαχητικά αλλά και αμφισβήτηση των νησιών να έχουν ΑΟΖ πέραν των 6 ν.μ. χωρικών τους υδάτων.
- Κυπριακό.
- Ενεργειακός ανταγωνισμός στην ανατολική Μεσόγειο.
Η Άγκυρα επιδιώκει εξισορρόπηση μεταξύ δυτικής προσέγγισης και περιφερειακής αυτονομίας, ενώ η Αθήνα, ενισχυμένη από τις αμυντικές συμφωνίες με ΗΠΑ και Γαλλία, επενδύει στο διεθνές δίκαιο και την ευρωπαϊκή της ταυτότητα. Κάθε εξέλιξη αποτελεί βαρόμετρο για τη σταθερότητα της περιοχής.
Το μήνυμα Erhurman στα Κατεχόμενα
Η νίκη του Tufan Erhurman με 62,8% έναντι του ErsinTatar ενδεχομένως να ανοίγει μια πόρτα προς τον διάλογο. Ο νέος Τουρκοκύπριος ηγέτης δηλώνει έτοιμος να επανεκκινήσει συνομιλίες για διζωνική – δικοινοτική ομοσπονδία στο πλαίσιο του ΟΗΕ. Ταυτόχρονα όμως η Άγκυρα, διά του Χακάν Φιντάν, υπενθυμίζει ότι αυτή καθορίζει τις τελικές αποφάσεις. Ο Τούρκος ΥΠΕΞ, αν και χαιρέτησε την εκλογή του Erhurman, επανέλαβε ότι η μόνη ρεαλιστική λύση είναι η διπλή κρατική υπόσταση στην Κύπρο…
Βέτο στο SAFE και casus belli
Η Ελλάδα έχει ξεκαθαρίσει πως δεν θα αποδεχθεί τη συμμετοχή της Τουρκίας στο ευρωπαϊκό αμυντικό πρόγραμμα SAFE, αν δεν αρθεί το casus belli που έχει ψηφιστεί από το 1995 σε περίπτωση επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 μίλια.
Ο Φιντάν απάντησε με οξύτητα, κατηγορώντας την Αθήνα για «πολιτικό εγωισμό» και υπονόμευση της ευρωπαϊκής ασφάλειας. Το ζήτημα έχει μετατραπεί σε κομβικό τεστ αξιοπιστίας για την Άγκυρα, καθώς η Ε.Ε. αναγνωρίζει τη σημασία της Τουρκίας, αλλά δεν μπορεί να αγνοήσει τις ελληνικές επιφυλάξεις.
Η πρόσφατη συνάντηση των υπουργών Γεραπετρίτη και Φιντάν στο Λουξεμβούργο επιβεβαίωσε ότι η Αθήνα θεωρεί μοναδική διαφορά την οριοθέτηση ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας, απορρίπτοντας κάθε συζήτηση για κυριαρχικά δικαιώματα.
Αν και δεν υπήρξε ουσιαστική πρόοδος, η συνέχιση της επικοινωνίας αποδεικνύει τη βούληση και των δύο πλευρών να αποφύγουν νέα κρίση, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα.
Η πενταμερής του… Μητσοτάκη
Σ αυτό το πλαίσιο εντάσσεται η πρόταση του Μητσοτάκη για πενταμερή παράκτια σύνοδο (Ελλάδα, Τουρκία, Κύπρος, Αίγυπτος, Λιβύη). Μια πρόταση που αποσκοπεί στη δημιουργία περιφερειακού πλαισίου συνεργασίας σε ενέργεια, θαλάσσια πολιτική και μετανάστευση.
Η Τουρκία έχει παρουσιάσει παρόμοια ιδέα, γεγονός που μπορεί να ανοίξει παράθυρο συνεννόησης, εφόσον δεν αμφισβητηθεί η συμμετοχή της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Τι να περιμένουμε προσεχώς
Δεδομένων όλων των προηγούμενων, έμπειροι διπλωμάτες στην Αθήνα προχωρούν στις παρακάτω εκτιμήσεις / προβλέψεις:
1. Κυπριακό: Η εκλογή Erhurman δημιουργεί νέο πλαίσιο επικοινωνίας, αλλά χωρίς την αποδοχή της Τουρκίας για ομοσπονδιακή λύση η πρόοδος θα παραμείνει περιορισμένη.
2. Αιγαίο και 12 μίλια: Η Αθήνα δύσκολα θα προχωρήσει άμεσα, κρατώντας το θέμα ως διαπραγματευτικό εργαλείο. Η Άγκυρα εμμένει στο casus belli.
3. Ευρωπαϊκή άμυνα – SAFE: Το ελληνικό βέτο λειτουργεί ως μοχλός πίεσης προς την Τουρκία.
4. Πολυμερείς πρωτοβουλίες: Το προτεινόμενο φόρουμ 5×5 μπορεί να λειτουργήσει ως δίαυλος συνεννόησης, εφόσον υπάρξει αποδοχή της θεσμικής ισότητας της Κύπρου.
5. Περιορισμένη ένταση: Παρά τη ρητορική της ύφεσης, μικρές εστίες έντασης (υπερπτήσεις, ρητορικά επεισόδια) θεωρούνται αναπόφευκτες.
Συμπέρασμα
Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις κινούνται ανάμεσα στη διπλωματική ψυχραιμία και τη γεωπολιτική καχυποψία. Η Ελλάδα στηρίζεται στο διεθνές δίκαιο και τις συμμαχίες της, ενώ η Τουρκία επιδιώκει ρόλο ανεξάρτητου παίκτη με περιφερειακή επιρροή.
Αν η Άγκυρα προχωρήσει σε συμβολικό βήμα αποκλιμάκωσης – όπως η αναστολή του casus belli ή η αποδοχή θεσμικού διαλόγου – θα μπορούσε να ανοίξει ο δρόμος για ρεαλιστική συνεννόηση. Διαφορετικά, οι δύο πλευρές θα παραμείνουν εγκλωβισμένες σε έναν ψυχρό ανταγωνισμό, με κοινή επίγνωση ότι μια νέα κρίση θα είχε υψηλό κόστος για όλους – και ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δύσκολα θα επιτρέψουν να διαταραχθεί η συμμαχική ισορροπία στην ανατολική Μεσόγειο.
Διαβάστε επίσης:
ΣΥΡΙΖΑ: Σε κρίσιμη καμπή μετά την παραίτηση Τσιπρα – Κρας τεστ η σημερινή Πολιτική Γραμματεία
