«Μάχη» για το μέλλον της Γάζας: Γιατί οι εμπλεκόμενοι δεν μπορούν να συμφωνήσουν για την ανοικοδόμησή της
Εν μέσω μιας ακόμη ασταθούς εκεχειρίας, οι κάτοικοι της Γάζας κάνουν τα πρώτα διστακτικά βήματα στον μακρύ δρόμο προς την ανάκαμψη.
Μπουλντόζες καθαρίζουν δρόμους, φτυαρίζοντας τα συντρίμμια του πολέμου σε φορτηγά που περιμένουν. Βουνά από ερείπια και λυγισμένα μέταλλα βρίσκονται εκατέρωθεν, τα ερείπια κάποτε πολύβουων γειτονιών.
Τμήματα της πόλης της Γάζας είναι παραμορφωμένα σε σημείο που δεν αναγνωρίζονται.
«Αυτό ήταν το σπίτι μου», λέει ο Αμπού Ιγιάντ Χαμντούνα. Δείχνει έναν παραμορφωμένο σωρό από σκυρόδεμα και χάλυβα στο Σέιχ Ραντβάν, που κάποτε ήταν μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες γειτονιές της πόλης της Γάζας.
«Ήταν εδώ. Αλλά δεν έχει μείνει σπίτι».
Ο Αμπού Ιγιάντ είναι 63 ετών. Αν η Γάζα αναγεννηθεί ποτέ από τις στάχτες, δεν περιμένει να είναι εκεί για να τη δει.
«Με αυτόν τον ρυθμό, νομίζω ότι θα χρειαστούν 10 χρόνια». Φαίνεται εξαντλημένος και παραιτημένος. «Θα είμαστε νεκροί… θα πεθάνουμε χωρίς να δούμε ανοικοδόμηση».
Κοντά, ο 43χρονος Νιχάντ αλ-Μαντούν και ο ανιψιός του Σαΐντ ψάχνουν στα συντρίμμια αυτού που κάποτε ήταν σπίτι.
Το κτίριο μπορεί κάλλιστα να καταρρεύσει, αλλά αυτό δεν τους πτοεί – μαζεύουν παλιά τούβλα και σκουπίζουν την πυκνή σκόνη από έναν παλιό κόκκινο καναπέ.
«Η απομάκρυνση μόνο των ερειπίων μπορεί να διαρκέσει περισσότερο από πέντε χρόνια», λέει. «Και θα περιμένουμε. Δεν έχουμε άλλη επιλογή».
Η κλίμακα της πρόκλησης είναι συγκλονιστική. Ο ΟΗΕ εκτιμά το κόστος των ζημιών σε 70 δισεκατομμύρια δολάρια. Σχεδόν 300.000 σπίτια και διαμερίσματα έχουν υποστεί ζημιές ή καταστραφεί, σύμφωνα με το δορυφορικό κέντρο του ΟΗΕ, Unosat.
Η Λωρίδα της Γάζας είναι γεμάτη με 60 εκατομμύρια τόνους ερειπίων, ανακατεμένα με επικίνδυνες βόμβες που δεν έχουν εκραγεί και πτώματα.
Συνολικά, περισσότεροι από 68.000 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί στη Γάζα τα τελευταία δύο χρόνια, σύμφωνα με το υπουργείο Υγείας της περιοχής που διοικείται από τη Χαμάς. Τα στοιχεία αυτά είναι αποδεκτά από τα Ηνωμένα Έθνη και άλλους διεθνείς οργανισμούς.
Εν μέσω μιας τέτοιας καταστροφής, είναι δύσκολο να ξέρει κανείς από πού να ξεκινήσει.
Δεν υπάρχει έλλειψη ιδεών – συμπεριλαμβανομένων μεγαλεπήβολων σχεδίων που έχουν συλληφθεί από άτομα με χρήματα και εξουσία σε μακρινές πρωτεύουσες. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ είχε επίσης την άποψή του.
Αλλά οι κάτοικοι της Γάζας με τους οποίους μίλησε το BBC, είναι επιφυλακτικοί απέναντι στα σχέδια που καταρτίζονται στο εξωτερικό και έχουν τα δικά τους οράματα. Έτσι, η μάχη για να διαμορφωθεί το μέλλον της Γάζας συνεχίζεται.
Το ερώτημα είναι, ποιος θα επικρατήσει;
Από τη Ριβιέρα του Τραμπ στο σχέδιο Φοίνιξ
Ο Γιαχία αλ-Σάρατζ, ο διορισμένος από τη Χαμάς δήμαρχος της πόλης της Γάζας, βρίσκεται στους δρόμους και επιθεωρεί τα ερείπια. Ήδη, καταστήματα και εστιατόρια αρχίζουν να ανοίγουν ξανά, επισημαίνει.
«Φυσικά και είναι πολύ μέτριο το αποτέλεσμα», λέει, «αλλά θέλουν να ζήσουν και τους αξίζει να ζήσουν».
Η Γάζα είναι συνηθισμένη σε αυτές τις καταστροφές, προσθέτει, θυμούμενος αρκετές συγκρούσεις πριν από τον πόλεμο που ξέσπασε, μετά την καταστροφική επίθεση που εξαπέλυσε η Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023.
«Ακούσαμε για πολλά σχέδια, διεθνή, τοπικά, περιφερειακά σχέδια. [Αλλά] έχουμε το δικό μας σχέδιο.
«Το ονομάζουμε Φοίνιξ της Γάζας».
Αυτό ήταν το πρώτο εγχώριο παλαιστινιακό σχέδιο που εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου – σε ένα βίντεο που δημιουργήθηκε από υπολογιστή και το συνόδευε, οι διαλυμένες κοινότητες φαίνονται να μεταμορφώνονται, σαν από μαγεία, σε σύγχρονες γειτονιές.
«Θέλαμε να γεμίσουμε το κενό», λέει η Γιάρα Σάλεμ, πρώην ανώτερη διευθύντρια στην Παγκόσμια Τράπεζα με 30 χρόνια εμπειρίας σε περιοχές συγκρούσεων, συμπεριλαμβανομένου του μεταπολεμικού Ιράκ.
«Δεν μπορείς να έχεις σχέδια ανοικοδόμησης που επιβάλλονται από το εξωτερικό, ενώ δεν έχεις κανένα όραμα για τη χώρα σου».
Η δημοσίευση του σχεδίου Φοίνιξ τον Φεβρουάριο ακολούθησε 13 μήνες εργασίας από έναν ευρύ συνασπισμό περίπου 700 Παλαιστινίων εμπειρογνωμόνων ανοικοδόμησης, ορισμένοι από τους οποίους εδρεύουν στο εξωτερικό. Βασίστηκε επίσης στη γνώση και την εμπειρία αρχιτεκτόνων και μηχανικών σε όλη τη Λωρίδα της Γάζας. Φοιτητές στο Πανεπιστήμιο Birzeit στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη συμμετείχαν επίσης στην εξέλιξη της ιδέας.
Η Χαμάς, η οποία ασκεί πολιτικό έλεγχο στους δήμους, δεν συμμετείχε.
Σήμερα, οι δημιουργοί του σχεδίου Φοίνιξ γνωρίζουν ότι η μοίρα του είναι εκτός των χεριών τους, καθώς ανταγωνιστικά συμφέροντα, στη Μέση Ανατολή και πέρα από αυτήν, ερίζουν για τον έλεγχο του μέλλοντος της Γάζας.
Αυτό το όραμα έρχεται σε έντονη αντίθεση με τη λαμπερή «Ριβιέρα της Γάζας», μια αμφιλεγόμενη πρόταση που περιγράφηκε για πρώτη φορά τον Φεβρουάριο από τον Πρόεδρο Τραμπ κατά τη διάρκεια συνάντησης με τον πρωθυπουργό του Ισραήλ Μπενιαμίν Νετανιάχου στον Λευκό Οίκο.
Ο Τραμπ αναδημοσίευσε ένα παράξενο βίντεο που δημιουργήθηκε από τεχνητή νοημοσύνη στον λογαριασμό του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στο οποίο έδειχνε τον εαυτό του, τον Νετανιάχου και τον δισεκατομμυριούχο επιχειρηματία Έλον Μασκ να απολαμβάνουν την πολυτελή ζωή σε ένα είδος φαντασίωσης τύπου Ντουμπάι.
JUST IN:
U.S President Trump posted an AI video on his account depicting his vision for Gaza, the video features Elon Musk, the Trump Hotel, and Trump alongside Netanyahu relaxing on Gaza’s beachfront.
This is just insane.pic.twitter.com/JWBzH4Emue
— Suppressed News. (@SuppressedNws) February 26, 2025
Αν και το βίντεο ήταν σαφώς μια παρωδία, ο Πρόεδρος Τραμπ είχε ήδη μιλήσει για την ανάληψη «μιας μακροπρόθεσμης θέσης ιδιοκτησίας» από τις ΗΠΑ στη Γάζα.
«Η παραθαλάσσια ιδιοκτησία της Γάζας θα μπορούσε να είναι πολύτιμη», δήλωσε ο γαμπρός του, Τζάρεντ Κούσνερ, σε κοινό στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ πέρυσι, «αν οι άνθρωποι επικεντρώνονταν στην οικοδόμηση μέσων διαβίωσης».
Η πρόταση 20 σημείων του Τραμπ για την κατάπαυση του πυρός στη Γάζα, που συμφωνήθηκε τον Οκτώβριο, περιλαμβάνει επίσης αναφορές σε ένα «σχέδιο οικονομικής ανάπτυξης του Τραμπ για την ανοικοδόμηση και την ενεργοποίηση της Γάζας», παράλληλα με ένα διεθνές «Συμβούλιο Ειρήνης» για την επίβλεψη της διακυβέρνησης – έχουν υπάρξει εικασίες σχετικά με το αν ο πρώην πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Τόνι Μπλερ θα μπορούσε να καταλήξει στο τιμόνι του.
«Έξυπνες πόλεις» υψηλής τεχνολογίας με τεχνητή νοημοσύνη
Αλλά η «Ριβιέρα της Γάζας» του Τραμπ δεν είναι το μόνο λαμπερό όραμα μιας φουτουριστικής Γάζας που έχει αναδυθεί.
Ένα έγγραφο που διέρρευσε, που δημοσιεύθηκε τον Αύγουστο από την Washington Post, παρουσίαζε ένα παρόμοιο όραμα για μια υψηλής τεχνολογίας Λωρίδα της Γάζας, υπό την αμερικανική επιτροπεία για 10 χρόνια.
Ονομάστηκε Ίδρυμα Ανασυγκρότησης, Οικονομικής Επιτάχυνσης και Μετασχηματισμού της Γάζας – «Σπουδαία» εν συντομία – το σχέδιο λέγεται ότι ήταν έργο Ισραηλινών και Αμερικανών συμβούλων, με τη συμβολή μελών του Ινστιτούτου για την Παγκόσμια Αλλαγή του Τόνι Μπλερ.
Το σχέδιο προέβλεπε τη δημιουργία μιας σειράς «σύγχρονων και έξυπνων πόλεων με τεχνητή νοημοσύνη», σημειώνοντας ότι ο κακός αστικός σχεδιασμός βρισκόταν στην καρδιά της «συνεχιζόμενης εξέγερσης στη Γάζα».
«Από έναν κατεδαφισμένο Ιρανό πληρεξούσιο σε έναν ευημερούντα Αβρααμικό Σύμμαχο», έγραφε ο υπότιτλος του σχεδίου, σε μια αναφορά στις Συμφωνίες του Αβραάμ που επιτεύχθηκαν κατά τη διάρκεια της πρώτης προεδρικής θητείας του Τραμπ, υποδηλώνοντας ότι μια αναζωογονημένη Γάζα θα μπορούσε να αποτελέσει μέρος μιας πολύ μεγαλύτερης περιφερειακής ειρηνευτικής πρωτοβουλίας.
Το σχέδιο έθιγε επίσης την ιδέα της «εθελοντικής μετεγκατάστασης», βάσει της οποίας το ένα τέταρτο του πληθυσμού της Γάζας θα εγκατέλειπε τη Λωρίδα, με αντάλλαγμα ένα πακέτο μετεγκατάστασης ύψους 5.000 δολαρίων (3.780 λίρες) και επιδοτούμενο ενοίκιο στο εξωτερικό.
Όλα αυτά έρχονται σε έντονη αντίθεση με το σχέδιο Φοίνιξ που έχει ως στόχο να προστατεύσει τις υπάρχουσες υποδομές της Γάζας και, όπου είναι δυνατόν, να αποκαταστήσει τον κοινωνικό και γεωγραφικό ιστό της περιοχής.
«Αυτού του είδους τα σχεδόν παραληρηματικά σχέδια δημιουργούν ένα άνοιγμα για τον καπιταλισμό της καταστροφής που είναι ανησυχητικό», υποστηρίζει ο Ράτζα Χαλιντί, γενικός διευθυντής του Ινστιτούτου Έρευνας Οικονομικής Πολιτικής της Παλαιστίνης, μιας ανεξάρτητης δεξαμενής σκέψης.
«Το κράτος έχει την ικανότητα να σχεδιάζει… τι είδους Γάζα θέλουμε να χτίσουμε, πότε θέλουμε να την χτίσουμε και πόσο θα μας κοστίσει.
«Πρέπει να είναι ένα παλαιστινιακό όραμα – η ανησυχία μου [είναι ότι] θα μείνουμε στο περιθώριο».
Η Shelly Culbertson, ανώτερη ερευνήτρια στο αμερικανικό μη κομματικό think tank RAND και συν-συγγραφέας μιας λεπτομερούς μελέτης για την ανοικοδόμηση της Γάζας, πιστεύει επίσης ότι η Λωρίδα της Γάζας δεν είναι απλώς μια κενή πλάκα που περιμένει να μετατραπεί σε μια νέα εκδοχή του Ντουμπάι.
«Υπάρχει πολλή κληρονομιά, πόλεις που υπάρχουν εδώ και… χιλιετίες», λέει. «Δεν είναι καλή πρακτική να τα σβήνεις όλα και να ξεκινάς από την αρχή, αλλά μάλλον να χτίζεις με ό,τι έχεις».
«Η ψυχή και το πνεύμα της Γάζας»
Αυτά δεν είναι τα μόνα σχέδια, ωστόσο. Ένα άλλο, που συντάχθηκε από την Αίγυπτο και υιοθετήθηκε βιαστικά από τον Αραβικό Σύνδεσμο σε μια σύνοδο κορυφής στο Κάιρο τον Μάρτιο, μιλούσε για ανοικοδόμηση της Γάζας σε μια περίοδο πέντε ετών – όπως και το σχέδιο Φοίνιξ, τόνισε τη σημασία της συμμετοχής των κατοίκων της Γάζας σε κάθε στάδιο «για να καλλιεργηθεί ένα αίσθημα ιδιοκτησίας και να διασφαλιστεί ότι ικανοποιούνται οι ανάγκες της τοπικής κοινότητας».
Εν τω μεταξύ, η Παλαιστινιακή Αρχή (ΠΑ), με επικεφαλής τον Πρόεδρο Μαχμούντ Αμπάς, έχει αναπτύξει τις δικές της προτάσεις για τη Λωρίδα της Γάζας, ως μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου για την επανασύνδεση της Γάζας και της κατεχόμενης Δυτικής Όχθης σε ένα μελλοντικό παλαιστινιακό κράτος.
Στο γραφείο του στη Ραμάλα, ο Εστεφάν Σαλαμέχ, ο υπουργός Πολεοδομίας της Παλαιστίνης, λέει ότι όποιο σχέδιο και αν αποφασιστεί, η Γάζα του μέλλοντος θα φαίνεται διαφορετική, αλλά ότι κάποια πράγματα θα πρέπει να παραμείνουν τα ίδια.
«Μην ξεχνάτε ότι το 70% του πληθυσμού της Γάζας είναι Παλαιστίνιοι πρόσφυγες», λέει. «Και πρέπει να διατηρήσουμε την ταυτότητα του πρόσφυγα. Πρέπει να διατηρήσουμε την ψυχή και το πνεύμα της Γάζας».
Για τον Σαλαμέχ, αυτό σημαίνει την αναδημιουργία των προπολεμικών προσφυγικών στρατοπέδων της Γάζας, όπου έκτοτε ζουν εκατοντάδες χιλιάδες απόγονοι Παλαιστινίων, οι οποίοι διέφυγαν ή εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους στον πόλεμο που περιέβαλε τη δημιουργία του Ισραήλ το 1948-9.
Με την πάροδο του χρόνου, τα στρατόπεδα έχουν εξελιχθεί, από τις σκηνές από καμβά και τις τσίγκινες καλύβες της δεκαετίας του 1950 σε πολυσύχναστες, υπερπλήρεις κοινότητες με μερικές από τις υψηλότερες πυκνότητες πληθυσμού στον κόσμο.
Το σχέδιο της Παλαιστινιακής Αρχής δεν είναι να αναδημιουργήσει φτωχογειτονιές, αλλά να διασφαλίσει ότι οι δεμένες κοινότητες μπορούν να αποκατασταθούν.
«Θέλουμε να ξαναχτιστεί η Τζαμπάλια εκεί που ήταν», λέει ο Σαλαμέχ, αναφερόμενος στο μεγαλύτερο στρατόπεδο που κάποτε φιλοξενούσε περισσότερους από 100.000 ανθρώπους και τώρα έχει σε μεγάλο βαθμό καταστραφεί.
Προς το παρόν, όμως, η κυριαρχία της Παλαιστινιακής Αρχής εκτείνεται μόνο στη Δυτική Όχθη, όχι στη Γάζα. Το σχέδιο εκεχειρίας του Τραμπ στη Γάζα αναφέρει ότι το Συμβούλιο Ειρήνης θα χειριστεί την ανασυγκρότηση της Γάζας «μέχρι να ολοκληρώσει η Παλαιστινιακή Αρχή το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεών της».
Μια αργή, επίπονη διαδικασία
Η ανασυγκρότηση είναι πιθανό να είναι μια αργή, επίπονη διαδικασία, μια διαδικασία που η Shelly Culbertson αποκαλεί «σταδιακή αστικοποίηση».
«Το να ζούμε στις κατεστραμμένες αλλά κατοικήσιμες κοινότητες και να ανοικοδομούμε ενώ βρισκόμαστε σε αυτές, πιστεύουμε ότι θα είναι ένας βασικός τρόπος για να διατηρήσουμε τις κοινότητες και να επιτρέψουμε στους ανθρώπους να επιστρέψουν», λέει.
«[Αλλά] ορισμένα μέρη έχουν καταστραφεί και έχουν υποστεί τόσο μεγάλες ζημιές και είναι τόσο επικίνδυνα που το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να τα περιφράξουμε με τείχη, να τα ισοπεδώσουμε και να τα ανοικοδομήσουμε πλήρως.
«Δεν πρόκειται για πενταετή ανάκαμψη – πιθανότατα θα χρειαστούν δεκαετίες».
Ο υπουργός Πολεοδομίας της Παλαιστινιακής Αρχής προβλέπει ένα συντομότερο χρονοδιάγραμμα, αλλά λέει ότι τίποτα δεν μπορεί να ξεκινήσει μέχρι να τεθούν σε ισχύ πολιτικές και ασφαλιστικές διευθετήσεις, να ανοιχτούν τα σύνορα (για να επιτραπεί η εισαγωγή οικοδομικών υλικών) και να εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση.
Αλλά εκεί βρίσκεται το πρόβλημα. Για να δεσμευτούν οι διεθνείς δωρητές τα δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια που απαιτούνται για την ανοικοδόμηση της Γάζας, πρέπει να υπάρξει συμφωνία για το πώς θα μοιάζει ένα σχέδιο ανάκαμψης.
Η Αίγυπτος σχεδιάζει να διοργανώσει μια σύνοδο κορυφής για την ανοικοδόμηση, αλλά δεν έχει ακόμη οριστεί ημερομηνία. Και οι πιο πιθανοί χρηματοδότες – η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ – θα χρειαστούν διαβεβαιώσεις ότι οι κολοσσιαίες επενδύσεις τους δεν θα καταστραφούν απλώς σε κάποιον μελλοντικό πόλεμο στη Γάζα.
Αλλά με την τρέχουσα ισραηλινή κυβέρνηση να αντιτίθεται σθεναρά στη δημιουργία ενός παλαιστινιακού κράτους – κάτι για το οποίο πιέζει και η Σαουδική Αραβία – τα πολιτικά εμπόδια είναι τρομερά.
Το Ισραήλ έχει δηλώσει προηγουμένως ότι δεν αντιτίθεται στην έναρξη προσπαθειών ανοικοδόμησης σε περιοχές που ελέγχονται από τον Ισραηλινό Στρατό.
Σε πρόσφατη επίσκεψή του στο Ισραήλ, ο Τζάρεντ Κούσνερ μίλησε για την οικοδόμηση «μιας νέας Γάζας» σε έδαφος που εξακολουθεί να βρίσκεται υπό ισραηλινό στρατιωτικό έλεγχο, λέγοντας ότι δεν θα διατεθούν κεφάλαια ανοικοδόμησης σε περιοχές που ελέγχονται από τη Χαμάς.
Αλλά τίποτα ουσιαστικό δεν μπορεί να συμβεί όσο η εκεχειρία στη Γάζα κρέμεται από μια κλωστή και το Ισραήλ και η Χαμάς εξακολουθούν να ανταλλάσσουν περιστασιακά χτυπήματα.
Πίσω στα κατεστραμμένα ερείπια της γειτονιάς Σεΐχ Ραντουάν της πόλης της Γάζας, ο Αμπού Ιγιάντ Χαμντούνα έχει πιο άμεσες ανησυχίες.
«Ανοικοδόμηση;» αναφωνεί. «Τι γίνεται με το νερό;»
Μετά από πέντε αναγκαστικές εκτοπίσεις κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο Αμπού Ιγιάντ θέλει απλώς να μείνει στη θέση του, σε όποιο καταφύγιο μπορεί να βρει ή να φτιάξει για τον εαυτό του.
Δεν περιμένει να ανατείλει ο Φοίνικας ή να υλοποιηθεί οποιοδήποτε είδος Ριβιέρας της Γάζας.
«Εδώ είμαστε, φτιάχνοντας σκηνές», λέει. «Καθόμαστε φτιάχνοντας σκηνές, δίπλα στο σπίτι που ακόμα δεν μπορούμε να ζήσουμε».
Διαβάστε επίσης:
Επίδειξη δύναμης από την Κίνα – Καθελκύει νέο αεροπλανοφόρο σε αγώνα δρόμου εξοπλισμών με τις ΗΠΑ
