Οι παραδοξότητες που θρέφουν τον τουρισμό – Από τον εκπαιδευτικό των Άγγλων λόρδων μέχρι το αχαλίνωτο μοντέλο του σήμερα
Όπως είναι γνωστό, ο τουρισμός εκτρέφει διάφορες παραδοξότητες που παίζουν σημαντικό ρόλο στη φήμη και την ανάπτυξή του. Πολύ πριν εμφανιστεί το φαινόμενο του οικογενειακού τουρισμού, πολύ πριν εκτραπεί σε αχαλίνωτο τουρισμό και σε τουρισμό των οργίων, πολύ πριν εμφανιστεί ο λεγόμενος «σκοτεινός» τουρισμός με τις επιβουλές κατά της ζωής ή της ακεραιότητας των ανθρώπων – με τη συμμετοχή σε πολεμικές εχθροπραξίες! – υπήρχε το φαινόμενο του τουρισμού για κέφι, για φιγούρα.
Τον 18ο και 19ο αιώνα ο εκπαιδευτικός τουρισμός των γόνων των πλούσιων οικογενειών της Αγγλίας συνδυαζόταν με περιπέτειες κάθε είδους, από τις οποίες δεν μπορούμε να εξαιρέσουμε τις ερωτικές. Παράδειγμα ήταν ο Λόρδος Βύρων, που νεοεισερχόμενος στην ελληνική κοινωνία δεν παρέλειψε να δηλώσει ότι είναι ερωτευμένος, μάλιστα, με τρεις υπάρξεις…
Στη σύγχρονη κατάσταση παρατηρούμε το 2024 μια αύξηση των εσόδων του τουρισμού κατά 16%, ενώ τα αποθέματα του νερού είναι 25% χαμηλότερα. Μάλιστα στη Σαντορίνη, παρά το σεισμοπαθές άμεσο παρελθόν της, η κατανάλωση του πολύτιμου υγρού διπλασιάζεται από το 2020 λόγω υπερτουρισμού.
Εκεί όμως που καθόμαστε ανέμελοι πιστεύοντας ότι όλο και κάτι θα γίνει, έρχεται η προειδοποίηση της Greenpeace International για τη συρρίκνωση των μεσογειακών παραλιών. Κάτι που με κάνει να θυμάμαι το σήμα που εξέπεμπαν κάποτε οι «υγιείς» οικολογικές δυνάμεις – the «Vanishing Coasts» (Οι Ακτές που Εξαφανίζονται) –, που τότε ακούγονταν πολύ αμυδρά. Να που όμως τώρα, ύστερα από 30-40 χρόνια, το σήμα επανεμφανίζεται…
Αυτά συμβαίνουν σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας και της Μεσογείου, ενώ στη διεθνή κλίμακα έχουμε το φαινόμενο του διαστημικού τουρισμού – μάλιστα χωρίς άμεση καθοδήγησή του από επαγγελματίες αστροναύτες. Είναι γνωστή η συμπεριφορά του Προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν, που προτίμησε να πάρει έναν υπνάκο παρά να δεξιωθεί τους πρώτους τουρίστες του Διαστήματος!
Διάφοροι καλλιτέχνες επιδίδονται στον υποθαλάσσιο τουρισμό, προσκαλώντας πολλούς eccentric φίλους να φορέσουν το σκάφανδρό τους και να απολαύσουν τα έργα της υποθαλάσσιας φαντασίας. Σε όλα αυτά θα πρέπει να προσθέσουμε τη διακόσμηση των σπηλαίων, που ανοίγει νέους αξιοβίωτους δρόμους στην έμπνευση: απευθύνεται προς το παρόν σε ελάχιστους φίλους, όμως είναι πολύ εντυπωσιακός και ταιριάζει σε ανθρώπους εκκεντρικών προθέσεων.
Ιστορία και χαμαιλεοντισμός
Ο χαμαιλεοντισμός προς χάριν της πελατείας, τα επιπόλαια «φτιασιδώματα» και οι επιτηδεύσεις μαζί με τις ανακαινίσεις του ιστορικού παρελθόντος εμφανίζονταν ανέκαθεν ως νησίδα στο πλαίσιο του μαζικού τουρισμού: ακόμη και σε περιόδους πρώτης εμφάνισης του τουριστικού ρεύματος, επί αρχαιότητας.
Το καταθέτουν πολλοί συγγραφείς, όπως λόγου χάρη ο Λάιονελ Κάσον στο έργο του «Το ταξίδι στον Αρχαίο Κόσμο», που μεταξύ άλλων αναφέρεται στο ταξιδιωτικό ρεύμα επί «ρωμαϊκής ειρήνης» και στις «σκηνοθεσίες» των τουριστικών πρακτόρων της εποχής, με προφανή στόχο τον εντυπωσιασμό των επισκεπτών.
Ο Βάρρων, λόγιος σύγχρονος του Κικέρωνα, αναφέρει για τη ρωμαϊκή ψυχαγωγία ότι «οι ανύπαντρες κοπέλες είναι κοινό κτήμα, οι γέροι φέρονται σαν νεαροί και πολλοί νεαροί σαν νεαρά κορίτσια», ενώ ο Κικέρων στην περιγραφή μιας έκλυτης γυναίκας τής καταλογίζει «ακολασία, εραστές, μοιχείες, Βαΐες» – οι Βαΐες αποτελούσαν μια κοσμική και ξεδωτική πόλη της εποχής, σαν τη σημερινή Ίμπιζα.
Ο τουρισμός συνδυάζεται με ένα κυνηγητό παραδοξοτήτων και αλλόκοτων στοιχείων, βεβαιώνουν συστηματικοί μελετητές του φαινομένου, όπως ο Πάρις Τσάρτας. Ο τουρίστας είναι γενικά ευάλωτος στην παραμυθοπλασία και στην εξωραϊστική διάθεση των «μεσαζόντων», όμως αυτό συχνά έχει παράπλευρες απώλειες.
Η ηπιότερη όλων αναφέρεται από τον Νίκο Μυλωνά, ιστορικό αυτοδιοικητικό παράγοντα της Αριστεράς στην Κω, ο οποίος καταγγέλλει τις μετονομασίες παραδοσιακών τοπωνυμίων του νησιού προς όφελος πιο ευπρόφερτων ή «εύηχων» όρων, όπου ο Ψηλός Αγκρεμός γίνεται «Sunny Beach», ο Αμμούακας «Paradise Beach», o Ξηρόκαμπος «Exotic Beach», η Κρομμυδιά «Magic Beach»…
Κατά τα άλλα, η Κως έγινε διάσημη για τα τσουβαλάκια που έβαζαν κατά μήκος των ακτών οι τουριστικοί πράκτορες, για να μην παρενοχλεί το κύμα την αξιότιμη πελατεία. Δεν ξέρω αν αυτό ισχύει και τώρα, πάντως εντός των τειχών μιας παραλιακής επιχείρησης δεν μπορεί να αποκλεισθεί απολύτως τίποτε…
Ο… Σήφης της Κρήτης!
Η μακαρίτισσα πλέον πανεπιστημιακός Μαρία Καπετανάκη – Μπριασούλη αναφερόταν (oikologein.blogspot.com) στην περίπτωση του «Σήφη», γνωστού κροκόδειλου που βρέθηκε μυστηριωδώς σε περιοχή της Κρήτης! Ελλείψει άλλων στοιχείων ενδιαφέροντος στο νησί (!!!) οι τουριστικοί παράγοντες άρχισαν να διαχειρίζονται το θέμα κατά τα πρότυπα του πελεκάνου της Μυκόνου: άλλοτε προβληματιζόμενοι για τη δημιουργία κροκοδειλοτροφείου (!) και άλλοτε διαφημίζοντας την όλη υπόθεση στα περιοδικά των αεροπλάνων της αεροπορικής εταιρείας Ryanair…
Ο «Σήφης» απομάκρυνε την προσοχή από τα πραγματικά προσόντα ή προβλήματα της Κρήτης, υπήρχαν όμως περιπτώσεις που κάποιοι ήθελαν να είναι κοντά σε κάποια προσόντα – φαράγγια, αιγιαλούς, δρυμούς κ.λπ.
Την πρώτη δεκαετία του αιώνα μας ο αείμνηστος Γιώργος Ντούρος, ως διευθυντής Δασών του υπουργείου Γεωργίας, τραβούσε τα μαλλιά του με το αίτημα τουριστικού πρακτορείου προς την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας για τη διοργάνωση χαμηλών πτήσεων με ελικόπτερο πάνω από τον Εθνικό Δρυμό Αώου! Ο Ντούρος κατέγραφε την ανάγκη των σπέσιαλ αυτών κυρίων να δουν την περιοχή και εν συνεχεία να τρέξουν στο ξενοδοχείο για την αστακομακαρονάδα τους!
Ευτυχώς οι υπεύθυνοι της ΥΠΑ αρνήθηκαν να αδειοδοτήσουν μια τέτοια κίνηση, που θα είχε καταστρεπτικές συνέπειες στην πανίδα και στην απόλαυση των πεζοπόρων επισκεπτών, όμως το ίδιο δεν έλαβε χώρα στην περίπτωση μιας ομάδας τουριστών, που ήθελε σώνει και καλά να γνωρίσει τη Σαντορίνη από αέρος. Αγνοώντας την εγχώρια κοινωνία και ανάγοντας σε υπέρτατο κανόνα το «πληρώνω και δέρνω», η ομάδα με ιδιωτικό ελικόπτερο έκανε τον γύρο του νησιού για να παρουσιάσει άνωθεν τις όποιες γραφικότητες.
Όμως η υπέρπτηση σε χαμηλά ύψη πάνω από τον οικισμό Οία – Φοινικιά προκαλούσε αφόρητη ηχορύπανση και παραβίαζε την ιδιωτική ζωή των κατοίκων, ενώ στην περιοχή Αμμούδι – Αγ. Νικόλας – Αρμενάκι απειλούσε να προκαλέσει κατολίσθηση των βράχων. Είπαν οι πολίτες της Οίας σε σχετική ανακοίνωση: «Δεν είμαστε αξιοθέατο, έχουμε δικαίωμα στην ηρεμία και την ησυχία μας»…
Μια χώρα που βιώνει ακόμη και τώρα τις καταστρεπτικές συνέπειες της μνημονιακής αποικιοκρατίας, τείνει ευκολότερα να αποδεχθεί τις ταμειοκεντρικές λογικές του συμβατικού ή παράδοξου τουρισμού. Όμως, αυτός ο τουρισμός, εκτός από τζίρο, έχει και κόστη – μεταξύ των οποίων και την ηρεμία των πολιτών – που πρέπει να συνεκτιμώνται στους εθνικούς λογαριασμούς της χώρας…
* Ο Γιάννης Σχίζας είναι συγγραφέας
Διαβάστε επίσης:
Πληθυσμιακός κατήφορος, παιδοκτονίες και βρεφοκτονίες
Ευτύχης Μπιτσάκης: Έφυγε ένας σημαντικός διανοούμενος της Αριστεράς και επιστήμονας του σύμπαντος
