Όρια και ακραίες καταστάσεις: Γιατί δοκιμάζουμε τις αντοχές μας

Από τα αρχαία ήδη χρόνια και τη συμμετοχή των αθλητών στους Ολυμπιακούς Αγώνες έως και τους λάτρεις του αθλητισμού σήμερα, οι άνθρωποι πάντα δοκίμαζαν τα όριά τους. Αυτή η εσωτερική επιθυμία να προκαλεί κανείς τον ίδιο του τον εαυτό, πνευματικά, σωματικά ή συναισθηματικά, αποκαλύπτει κάτι πολύ βαθύ για την ανθρώπινη φύση, ότι ευδοκιμούμε με την ανάπτυξή μας μέσω αντιξοοτήτων.

Στο πεδίο του ανταγωνισμού και της ανάληψης κινδύνου, η τάση αυτή εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους. Κάποιο αναζητούν την αδρεναλίνη με την πτώση με αλεξίπτωτο ή άλλοι δοκιμάζουν τυχερά παιχνίδια στο Casino Ice προσδοκώντας την ανταμοιβή που αντιστοιχεί στο κάθε ρίσκο. Ακριβώς όπως οι αθλητές μετρούν την αντοχή τους, έτσι και σε άλλες καθημερινές μας δραστηριότητες αξιολογούμε τη λήψη αποφάσεων υπό πίεση. Αυτό αποτελεί μια απόδειξη του γεγονότος πως η συγκίνηση της υπέρβασης των ορίων ξεπερνά τα παραδοσιακά όρια.

Η ψυχολογία πίσω από τη δοκιμή των ορίων μας

Όταν ασχολούμαστε με προκλήσεις, τα σώματά μας ανταποκρίνονται σε διαφορετικές χημικές επιβραβεύσεις. Από τη μία πλευρά έχουμε την αδρεναλίνη που μας κάνει πιο συγκεντρωμένους σε συνθήκες υψηλής πίεσης. Από την άλλη έχουμε τη ντοπαμίνη που ενισχύει την ικανοποίηση που λαμβάνουν όταν πετυχαίνουμε κάτι. Έρευνες αποκαλύπτουν πως αυτές οι βιολογικές μας αντιδράσεις δημιουργούν μια επαναλαμβανόμενη διαδικασία που μας ενθαρρύνει τελικά να αναζητούμε νέες προκλήσεις.

Πρόσθετες έρευνες της ψυχολόγου Carol Dweck δείχνουν πως υπάρχουν ουσιαστικά δύο προσεγγίσεις σε ότι αφορά τις προκλήσεις. Η πρώτη είναι όταν κανείς βλέπει την αποτυχία ως μάθημα με αποτέλεσμα να μην την φοβάται. Αποφασίζει να αποδεχτεί την όποια δυσφορία δημιουργείται συνειδητά. Η δεύτερη είναι όταν κανείς αποφεύγει ουσιαστικά τις προκλήσεις, επειδή φοβάται τα αποτελέσματα που μπορούν να προκύψουν όταν κάτι δεν πάει καλά. Έτσι τα άτομα που ακολουθούν την πρώτη νοοτροπία είναι πιο πιθανό να δοκιμάσουν τα όριά τους και να φτάσουν σε σημαντικά επιτεύγματα.

Ακραίες δοκιμές για τις ανθρώπινες δυνατότητες

Μπορεί κανείς να δοκιμάσει τον εαυτό του υπό ήπιες ή πιο ακραίες συνθήκες για να διαπιστώσει σε πιο σημείο βρίσκονται οι ικανότητές του. Οι κύριες κατηγορίες ακραίων δοκιμών περιλαμβάνουν:

• Σωματικές δοκιμές – Μαραθώνιοι, ακραίες αναρριχήσεις, δοκιμές σε ακραίες καιρικές συνθήκες
• Ψυχικές δοκιμές – Σκάκι με χρονικό όριο, ανάλυση υπό πίεση στο πόκερ.
• Συναισθηματικές δοκιμές – Αντιμετώπιση φόβων, δημόσιος λόγος, δημιουργικοί κίνδυνοι.
• Οριακές καταστάσεις – Πειράματα που ελέγχουν τα φυσικά και ψυχολογικά όρια.

Στις σωματικές δοκιμές όπως η συμμετοχή σε μαραθώνιο ή η αναρρίχηση χωρίς εξοπλισμό, αποκαλύπτεται πόσο μακριά μπορεί να φτάσει το σώμα όταν ο νους αρνείται να τα παρατήσει. Οι ψυχικές δοκιμές (σκάκι, πόκερ) απαιτούν γρήγορη ανάλυση και συναισθηματικό έλεγχο, ενώ οι συναισθηματικές δοκιμές εστιάζουν στην αντιμετώπιση φόβων με σταδιακές προσεγγίσεις.

Στην περίπτωση των συναισθηματικών δοκιμών ο φόβος έχει συνήθως τον πρώτο λόγο. Υπάρχουν άλλωστε και θεραπείες αντιμετώπισης των φοβιών, που οι ειδικοί προτείνουν να πραγματοποιούνται σταδιακά, σε επίπεδα. Αντίστοιχες εφαρμογές υπάρχουν και σε θέματα φοβιών σε δημόσιους λόγους ή σε δημιουργικούς κινδύνους κλπ.

Γιατί το παιχνίδι και οι προσομοιώσεις έχουν σημασία

Σε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον μπορούμε να πειραματιστούμε με τα όριά μας και με τον κίνδυνο με ασφάλεια. Τέτοια περιβάλλοντα είναι τα βιντεοπαιχνίδια, όπου κανείς καλείται να λύσει πολύπλοκα προβλήματα κάτω από σοβαρούς περιορισμούς. Το παιχνίδι στρατηγικής από την πλευρά του, όπως το πόκερ, διδάσκει τη διαχείριση του κινδύνου. Επιπλέον, οι προσομοιώσεις αθλημάτων έχουν τη δυνατότητα να εκπαιδεύουν τη μυϊκή μας μνήμη χωρίς συνέπειες στον πραγματικό κόσμο. Έχει επιβεβαιωθεί πολλές φορές πως άτομα που χρησιμοποιούν τη στρατηγική σκέψη σε παιχνίδι αναπτύσσουν τελικά καλύτερες ικανότητες στη λήψη αποφάσεων στην πραγματική ζωή.

Πώς να δοκιμάσετε υπεύθυνα και με ασφάλεια τα όριά σας

Δεν είναι τελικά δύσκολο να καταφέρετε να δοκιμάσετε τα όριά σας με ασφάλεια μέσα στις κατάλληλες συνθήκες που θα σας επιτρέπουν τελικά να βγάλετε αποτελέσματα για το τι συνέβη και τι ακριβώς σημαίνει αυτό για τον εαυτό σας. Το βασικό εδώ είναι να ξεκινήσετε από τα χαμηλά, αναλαμβάνοντας όλο και πιο δύσκολες προκλήσεις για να ενισχύσετε την αυτοπεποίθησή σας. Ξεκινήστε για παράδειγμα με έναν δρόμο 5 χιλιομέτρων πριν ξεκινήσετε να τρέξετε στον Μαραθώνιο.

Θα πρέπει επίσης να αποδεχτείτε τη δυσφορία. Θα βγείτε από τη ζώνη στην οποία αισθάνεστε άνετα και θα πρέπει να δυσκολευτείτε, σταδιακά όλο και περισσότερο. Στη συνέχεια είναι απαραίτητο να αναλύσετε τα αποτελέσματα που θα έχετε. Αντιμετωπίστε όλες σας τις αποτυχίες ως απλά δεδομένα και όχι σαν ήττες. Τέλος, είναι σημαντικό να έχετε επίγνωση του πότε πρέπει να σταματήσετε. Με άλλα λόγια υπάρχει μια λεπτή γραμμή ανάμεσα στην πρόκληση και στον κίνδυνο που θα πρέπει να αναγνωρίσετε. Όσο προχωράτε η γραμμή αυτή ενδεχομένως να μετατοπίζεται προς πιο δύσκολες καταστάσεις, όμως στην αρχή είναι και θα πρέπει να παραμείνει σε χαμηλά επίπεδα, πολύ πιο μακριά δηλαδή από τον κίνδυνο.