Το Αιγαίο έχει σύνορα
Τις δεκαετίες του 1970 και του 1980 κυκλοφορούσε το αναρχικό σύνθημα «Το Αιγαίο ανήκει στα ψάρια του», που περισσότερο από οποιαδήποτε φράση δήλωνε την ανάγκη των λαών να ομονοούν εκμεταλλευόμενοι κοινούς πόρους.
Τη δεκαετία όμως που διανύουμε η συστηματική παραβίαση των ελληνικών χωρικών υδάτων από τουρκικά αλιευτικά σκάφη οδηγεί σε προσφυγή προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στην προσφυγή αυτή, που υπογράφεται από τον βουλευτή Νίκο Αναδιώτη, γίνεται αναφορά στις παράνομες δραστηριότητες τουρκικών αλιευτικών σκαφών εντός ελληνικών χωρικών υδάτων στο Αιγαίο – και ιδιαίτερα στη Λέσβο, τη Χίο, την Κάλυμνο και το Φαρμακονήσι.
Σε υποστήριξη αυτής της άποψης, το Ινστιτούτο «Αρχιπέλαγος» διαβεβαιώνει ότι τα τουρκικά σκάφη αλιεύουν συστηματικά εντός προστατευόμενων περιοχών NATURA, ότι καταστρέφουν ευαίσθητα θαλάσσια οικοσυστήματα, όπως τα λιβάδια Ποσειδωνίας (που είναι αποκλειστικά μεσογειακό φαινόμενο) και τον γόνο ψαριών, ότι προκαλούν σοβαρές περιβαλλοντικές ζημιές, ενώ ενίοτε συνοδεύονται από την τουρκική ακτοφυλακή θέτοντας σε κίνδυνο την αειφορία της αλιείας, την ασφάλεια των συνόρων και την Κοινή Αλιευτική Πολιτική.
Το επαγγελματικό ψάρεμα είναι πηγή πολλών δεινών. «Πολλές χώρες με πλούσιους θαλάσσιους πόρους συμβαίνει να αποκομίζουν ελάχιστα κέρδη από αυτούς, εξαιτίας της κακοδιαχείρισης, της λαθραλιείας και της διαφθοράς» επεσήμανε ο Πίτερ Βέμπερ του Ινστιτούτου Worldwatch πριν από 30 χρόνια: Τότε η ανυπαρξία αλιευτικών καταφυγίων όξυνε το θέμα.
Όμως και το ερασιτεχνικό ψάρεμα δεν υστερεί ως πηγή πολλών δεινών. Αυτό σχετίζεται με τις περιπτώσεις των «μετά συγχωρήσεως συντασσομένων» επιτευγμάτων: Λες, για παράδειγμα, να μια τσιπούρα, δείχνεις το μέγεθός της και προς αποφυγήν σεξουαλικών συνειρμών ζητάς συγγνώμη…
Πριν από λίγα χρόνια το Λιμεναρχείο Κύμης πραγματοποίησε έλεγχο σε ερασιτεχνικό σκάφος και κατάσχεσε δύο τόνους συνολικού βάρους 82 κιλών, που είχαν αλιευθεί σε απαγορευμένη περίοδο χωρίς την απαιτούμενη άδεια. Η είδηση μάλιστα καταχωρείτο ενώ σε διπλανή στήλη υπήρχε διαφήμιση για έναν «φορητό ανιχνευτή ψαριών», που χρησιμοποιείται σε θάλασσα, ποτάμι ή λίμνη και εντοπίζει ψάρια μέχρι και σε 100 μέτρα βάθος!
Η ανέμελη αλίευση είναι ο συνδυασμός της ανεξέλεγκτης χρήσης των αλιευτικών πεδίων με αλιευτικά σκάφη υψηλής τεχνολογίας. Το θέμα ήταν επωδός για πολλά χρόνια στο περιοδικό «Αλιευτικά Χρονικά» αλλά και στις αναφορές του αμερικανικού Ινστιτούτου Worldwatch, όπου υπογραμμιζόταν ότι η σταθερή μείωση των θαλάσσιων ιχθυαποθεμάτων οδηγεί σε μια «ενσταυλισμένη» αλιεία με προϊόντα συζητήσιμης ποιότητας…
…Κύπρον, ου μ’ εθέσπισεν…
Στην Κύπρο οι ιχθυοκαλλιέργειες χρησιμοποιούν μεγαλύτερη απόσταση από τη στεριά, πράγμα που οδηγεί σε καλύτερη ποιότητα και σε υψηλότερες πωλήσεις αλιευτικού προϊόντος. Εκεί οι μονάδες είναι εγκατεστημένες τουλάχιστον 1,5 χιλιόμετρο από τις ακτές, έχουν ελάχιστη θνητότητα και είναι πιστοποιημένες για τη μη χρήση αντιβιοτικών. Όσον αφορά τις ελληνικές ιχθυοκαλλιέργειες, είναι η μεγάλη μπίζνα της τελευταίας 25ετίας, σωτήρας πραγματικός του εμπορικού ισοζυγίου, παρότι υπάρχουν πολλοί που θεωρούν ότι η αλίευση σε ανοιχτές θάλασσες θα είχε καλύτερο αποτέλεσμα. Η μείωση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας αποφεύγεται με τα αλιευτικά καταφύγια και τα θαλάσσια πάρκα – αλλά πρέπει να τηρούνται, τα μεν και τα δε.
Η εισαγωγή της πέρκας στη λίμνη της Βικτωρίας είχε αποτέλεσμα την απόλυτη κυριαρχία του είδους αυτού εις βάρος των υπολοίπων, διότι στη φύση – όπως και στην κοινωνία – υπάρχουν μη συμβιωτικές σχέσεις, που συχνά έχουν εκρηκτικά αποτελέσματα. Ως ευρωβουλευτής ο Νότης Μαριάς είχε κάνει ερώτηση στην Κομισιόν για τον λαγοκέφαλο – τοξικό είδος προερχόμενο από την Ερυθρά Θάλασσα, με προτίμηση στα ψάρια της Μεσογείου και επιπτώσεις στους αλιείς του Αιγαίου. Ο λαγοκέφαλος είναι ιδιαίτερα εισοδιστής μετά το δεύτερο κανάλι της διώρυγας του Σουέζ, πολλοί δε μάλιστα – όπως οι ψαράδες της Καλύμνου – αξιώνουν την επικήρυξή του!
Με την ονομασία λιονταρόψαρα ή λεοντόψαρα είναι γνωστά τα μέλη του γένους Πτερόεις (Pterois), το οποίο είναι γένος δηλητηριωδών τροπικών θαλάσσιων ψαριών της οικογένειας των Σκορπαινίδων. Τα λιονταρόψαρα χαρακτηρίζονται από τον έντονο χρωματισμό τους με κόκκινες, λευκές, μαύρες και κρεμ λωρίδες, εντυπωσιακά θωρακικά πτερύγια και δηλητηριώδεις άκανθες. Αν και προέρχονται από τον Ινδικό και τον Ειρηνικό ωκεανό, πλέον έχουν επεκταθεί και εισβάλει στον δυτικό Ατλαντικό, την Καραϊβική και τη Μεσόγειο.
Διεθνείς ζυμώσεις
Τον Οκτώβριο του 2023 έγινε στη Μάλτα συγκέντρωση των υπουργών Αλιείας και ταυτόχρονα των περιβαλλοντικών οργανώσεων, που στρατεύονται στην επιδίωξη της Αειφορικής Αλιείας. Η Ελλάδα εκπροσωπήθηκε από το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος», που τα τελευταία χρόνια προσφέρει όλες τις δυνάμεις του στην Αλιεία και στα θέματα της «νησιωτικότητας». Τα αιτήματα που προβάλλουν οι περιβαλλοντικές οργανώσεις είναι πολλά, αλλά το εξής ένα έχει πρωτεύουσα σημασία: η εξάλειψη της παράνομης αλιείας, που παίζει αρνητικό ρόλο στο σύνολο των μεσογειακών χωρών. Και έπεται βέβαια η λήψη μέτρων για την εξάλειψη της αλιείας με μηχανότρατα εκεί που η χρήση της είναι παράνομη.
Υπολογίζεται ότι το 73% των ιχθυαποθεμάτων της Μεσογείου υπεραλιεύονται, σε επίπεδο διπλάσιο από αυτό που θεωρείται βιώσιμο! Επιπλέον είναι τα προβλήματα των αλιευτικών καταφυγίων – που μπορεί να αναζωογονήσουν τα αλιεύματα – καθώς επίσης της «ενσταβλισμένης αλιείας», που εκπροσωπείται από τις επιχειρήσεις συντήρησης ιχθυοκλωβών… Τελευταίο αλλά όχι ασήμαντο είναι και το πρόβλημα που προκύπτει από την παράνομη είσοδο τουρκικών σκαφών στα ελληνικά νερά – 1,5 μίλι από τις ελληνικές ακτές! – σέρνοντας στον βυθό τα βαριά αλιευτικά τους εργαλεία, σε μια εποχή που απαγορεύεται η αλιεία με μηχανότρατες στην Ελλάδα…
Ιχθυοπαραγωγή σε κλωβούς
Οι πληροφορίες για το μέλλον της ιχθυοπαραγωγής σε κλωβούς είναι μάλλον δυσοίωνες και τα «Αλιευτικά Χρονικά» εξέπεμπαν διαρκώς συναγερμούς για το τέλος της ιχθυοπανίδας. Τα ψάρια «ελευθέρας βοσκής» χρειάζονταν ειδικές θέσεις για την ύπαρξη και τον πολλαπλασιασμό τους – χρειάζονταν δηλαδή «αλιευτικά καταφύγια», που η ελληνική κοινωνία δύσκολα μπορεί να διασφαλίσει.
Τα ψάρια ξεκίνησαν ως η τροφή των πτωχών, όμως τις δεκαετίες του 1970 και του 1980 οι τιμές τους άρχισαν να ξεπερνούν τις τιμές του βοδινού και του χοιρινού. Στην ελληνική ιχθυοκαλλιέργεια του 1985 μόλις δώδεκα θαλάσσιες μονάδες λειτουργούσαν πανελλαδικά, με παραγωγή περίπου 100 τόνων ετησίως. Σήμερα, λειτουργούν πάνω από 280 μονάδες, παράγοντας περισσότερους από 150.000 τόνους ψαριών τον χρόνο, κυρίως για εξαγωγή. Με την τσιπούρα και το λαβράκι να κυριαρχούν, η Ελλάδα έχει εξελιχθεί σε έναν από τους κορυφαίους παραγωγούς ψαριών στην Ευρώπη. Μάλιστα, εκτιμάται ότι σύντομα θα ξεπεράσει σε συνολική παραγωγή την Ισπανία, την Ιταλία και την Κύπρο.
Φαίνεται όμως ότι τα ελληνικά ψάρια των ιχθυοτροφείων, μέσα στον πληθωρισμό της παραγωγής τους, δεν ανταποκρίνονται στα κριτήρια της ποιότητας. Το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος» κρούει τον κώδωνα του κινδύνου μπροστά στην υπερεντατική ιχθυοκαλλιέργεια με αφορμή την προγραμματιζόμενη αύξηση (κατά 70%) της παραγωγής στις δυτικές ακτές της Αιτωλοακαρνανίας: Επισημαίνοντας ότι η περιοχή Αστακού – Εχινάδων – Καστού – Καλάμου παράγει ήδη εδώ και 30 χρόνια το 18%-20% της συνολικής εθνικής παραγωγής ιχθυοκαλλιέργειας, με συνέπεια να προκαλεί έντονη επιβάρυνση στα θαλάσσια οικοσυστήματα, στον τουρισμό, ακόμη και στην αλίευση των «ελεύθερων ψαριών». Ακόμη και 300 έως 500 μέτρα από τους σταθμούς ιχθυοπαραγωγής, στον βυθό της θάλασσας, παρατηρείται η συσσώρευση περιττωμάτων των ψαριών καθώς και υπολειμμάτων των τροφών.
Σε μια ανακοίνωση στην εφημερίδα «Αυγή» αναφέρεται: «Ο Αμβρακικός είναι μια από τις πιο οικολογικά ευαίσθητες περιοχές της χώρας, προστατευόμενη τόσο από τη Σύμβαση Ραμσάρ όσο και από το δίκτυο Natura 2000. Ωστόσο, φιλοξενεί δεκάδες εγκαταστάσεις ιχθυοκαλλιέργειας, όπως κλωβούς, φορτοεκφορτωτικές πλατφόρμες και υποστηρικτικές υποδομές, που σε συνδυασμό με τη ναυσιπλοΐα για αναψυχή ασκούν πίεση στο φυσικό περιβάλλον. Δειγματοληψίες νερού εντοπίζουν αυξημένα επίπεδα αζώτου και φωσφόρου γύρω από τις μονάδες, προκαλώντας ανάπτυξη φυκιών, που οδηγούν σε εξάντληση του οξυγόνου και δημιουργία νεκρών ζωνών με σοβαρή μείωση της θαλάσσιας ζωής. Ενδεικτική είναι η συρρίκνωση των λιβαδιών της Ποσειδωνίας (Posidonia oceanica) – ενός κρίσιμου θαλάσσιου φυτού για τη Μεσόγειο. Έρευνες καταγράφουν θνησιμότητα της Ποσειδωνίας έως και 20 φορές υψηλότερη σε ακτίνα 100 μέτρων από τις μονάδες».
Σήμερα που το νησί Πόρος και η Εύβοια προτείνονται για την επέκταση της ιχθυοκαλλιέργειας, το «Αρχιπέλαγος» προτείνει αυτό που είναι λογικό – δηλαδή τη μεταφορά των ιχθυοτροφείων βαθύτερα ή σε περιοχές όπου υπάρχει καλή κυκλοφορία του θαλάσσιου νερού.
ΥΓ.: Πολύ πρόσφατα, ο ευρωβουλευτής κ. Μπελέρης δηλώνει τη σημασία που έχει για τον Έλληνα ψαρά το Αιγαίο: Δεν είναι μόνο παραγωγική αλλά και πολιτιστική, δεν είναι μόνο η κτήση κάποιων ψαριών, αλλά και η ιστορική συνέχεια που προσδίδει η πράξη.
* Ο Γιάννης Σχίζας είναι συγγραφέας
Διαβάστε επίσης
Πυρηνική έκρηξη και πύρινη καταστροφή…
Πέρασαν 10 χρόνια – Το μεγάλο «ναι» και το μεγάλο «όχι» της 5ης Ιουλίου 2015
